سنگر تبلیغ و کسب مهارت
نگاهی به مهارت علمی (گفتاری و نوشتاری):
عصری که ما در آن زندگی می کنیم، عصر ارتباطات لقب گرفته است و وسایل ارتباطی مختلف چنان نقاط مختلف این کره ی خاکی را به هم پیوند زده است که گویی در دهکده ای کوچک به سرمی بریم و می توانیم با کمترین حرکت از اتفاقاتی که در جهان رخ می دهد، باخبر شویم.
وجود ابزارها و شبکه های صوتی و تصویری و تنوع برنامه های آنها توان انتخاب مخاطبان را در حد بالایی افزایش داده است تا جایی که آنان می توانند، با کمترین زحمت برنامه دلخواه خود را انتخاب کنند و در این بازار برنامه ای خریدار دارد که از لحاظ «محتوا» و «قالب » حرف اول را بزند.
«محتوا» در تبلیغ بسان مصالح ساختمانی برای بنا، دارو برای طبیب، مواد غذایی برای آشپز، پارچه برای خیاط و جنس برای فروشنده است. اگر چه وجود مواد اولیه در همه ی این مشاغل ضروری است اما آنچه باعث رونق و جاذبه در این کارها می شود، همان «قالبی » است که محتوا و مواد اولیه را در آن می ریزیم و برای همین است که مردم در میان ساختمان ها، لباس ها، غذاها، گفته ها و نوشته ها تنها برخی را انتخاب می کنند و نسبت به آن ها اشتیاق نشان می دهند.
به بیانی دیگر «مبلغ » یک فروشنده است که کاری فرهنگی و معنوی «عرضه » می کند. او در این بازار داغ باید باور داشته باشد که اگر مرغوبترین اجناس را در اختیار داشته باشد اما آن را در قالب ها و بسته بندی های مناسب و جذاب به معرض نمایش نگذارد مشتری چندانی نخواهد داشت.
محتوای ناب:
دین اسلام که بربنای فطرت و عقل و اندیشه بنا شده است، بی شک با غنی ترین و نابترین منابعی که در آن یافت می شود، پاسخگوی تمامی نیازهای بشر در همه زمان ها و مکان هاست و هیچ گونه کم و کاستی در آن دیده نمی شود.
«ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی ء وهدی ورحمة وبشری للمسلمین » (1) .
«و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز و مایه ی هدایت و رحمت و بشارت برای مسلمانان است » .
قرآن کریم این اقیانوس بی کران آسمانی چنان منبعی است که هرگز پایان نمی پذیرد و گرانبهاترین گوهرهای معرفت را در عمق خود جای داده است.
قال الباقر علیه السلام:
«ان الله لم یدع شیئا تحتاج الیه الامة الی یوم القیامة الا انزله فی کتابه وبینه لرسوله وجعل لکل شی حدا وجعل علیه دلیلا یدل علیه » (2) .
خداوند هر آنچه را امت تا روز قیامت بدان محتاج است، در کتاب خود فرو فرستاده و برای پیامبر خود صلی الله علیه و آله بیان کرده است و برای هر چیزی حدی معین کرده و دلیلی برای آن قرار داده است. و حدیث این جویبار همیشه جاری عترت چون گنجینه ای است که کیمیای سعادت بشر را باید در سایه ی آن جستجو کرد.
قال الباقر علیهما السلام:
«ان حدیثنا یحیی القلوب » (3) .
همانا حدیث و سخن ما دل ها را زنده می کند.
«مبلغ » باید چون غواصی ماهر در ژرفای قرآن و عترت گوهرهای هدایت را صید کند و جان عطش زده خود را از زمزم معارف آن ها سیراب نماید و مردمان پاک طینت را از تشنگی معنوی نجات دهد.
مبلغ باید بداند برای موفقیت در «سنگر تبلیغ » تنها داشتن محتوای ناب کافی نیست و کسب مهارت در به کار بستن قالب های مناسب و جذاب یک ضرورت انکار ناپذیر است.
و اگر عالمان فرهیخته ای را سراغ داریم که با احاطه بر منابع دینی و کنکاش در جزئی ترین موضوعات اسلامی در عرضه آن به بازار فرهنگی و تبلیغی ناتوانند، علت آن را باید در چگونگی عرضه، جستجو کرد. و اگر حوزه های علمیه در کنار کار محتوایی گام به گام به مهارت گفتاری و نوشتاری توجه ویژه ای داشته باشند و طلاب نیز به اهمیت کسب این مهارت ها همت گمارند، قطعا در جبهه ی فرهنگی و تبلیغی سهم بیشتر و مؤثرتری خواهند داشت.
ما برای تبلیغ و پیام رسانی چه حق و چه باطل چهار حالت را پیش رو داریم.
الف : محتوای قوی; قالب قوی.
ب : محتوای قوی; قالب ضعیف.
ج : محتوای ضعیف; قالب قوی.
د : محتوای ضعیف; قالب ضعیف.
حالت «الف » بهترین و مؤثرترین راهی است که ما می توانیم، در تبلیغ دینی داشته باشیم. چرا که محتوای ناب و آسمانی در اختیار داریم. اما غالبا به حالت «ب » که کار برد چندانی ندارد، گرفتار می شویم و با وجود مطالب ناب توان ارائه ی آن ها را در قالبی جذاب و قوی نداریم.
حالت «ج » را نیز عده ای انتخاب کرده اند و با این که اطلاعات عمیق و دقیقی از معارف اسلامی ندارند، تنها با جذابیت های ظاهری بازار تبلیغ را گرم می کنند و عده ای را به دنبال خود می کشانند و می توان آن را از مهمترین و مؤثرترین راه هایی دانست که دشمنان ما آن را برگزیده اند و خود را کاملا به آن مجهز کرده اند.
حالت «د» که عده ای به آن مبتلایند، کارایی ندارد و مشکلش ناگفته پیداست.
مهارت علمی:
پیش از این از «تبلیغ عملی » به عنوان راه اصلی برای رساندن پیام های الهی به مردم یاد کردیم با نگاهی به آیات و روایات این حقیقت را در می یابیم که «مبلغ » دینی علاوه بر آن که باید خود به صورت جدی به همه ی اصول و ارزش های اسلامی پایبند باشد، لازم است برای به سامان رساندن این رسالت بزرگ، در سنگر تبلیغ; با سلاح ها و ابزارهای لازم آشنا باشد و با کسب مهارت علمی در به کار گیری آن ها محتوای ناب و غنی دینی را در قالبی مناسب و جذاب ارائه کند.
قرآن و عترت بهترین نمونه در این وادی اند که معارف الهی را در اوج فصاحت و بلاغت به نمایش گذارده اند.
قال الصادق علیه السلام: «اعربوا حدیثنا فانا قوم فصحاء» (4) .
سخنان ما را درست نقل و ادا کنید زیرا ما خود فصیحیم و درست سخن می گوییم.
سلاح «قلم » و «زبان »
«الرحمن علم القران خلق الانسان علمه البیان » (5) .
خداوند رحمان قرآن را تعلیم داد. انسان را آفرید و به او (راه) آشکار کردن (نهانش) را آموخت.
آموزش «بیان » به انسان یکی از مظاهر رحمت الهی است; او می تواند در سایه این نعمت بزرگ مافی الضمیر خود را بیان کند و به این وسیله با هم نوعان خود ارتباط برقرار نماید.
انسان برای آشکار کردن خواسته های درونی خود دو وسیله ی مهم و اصلی در اختیار دارد که ما به دلیل اهمیت موضوع تبلیغ از آنها به عنوان سلاح یاد می کنیم.
مبلغ اگر بخواهد با مخاطبان خود ارتباط مؤثر برقرار کند و آموخته ها و باورهای درونی خود را با دیگران در میان بگذارد، باید هنر «نویسندگی » و «گویندگی » را به دست آوردو در به کار گیری سلاح «قلم » و «زبان » مهارت لازم را کسب کند. و معانی باطنی خود را بر دوش واژه ها به مخاطب برساند.
قال علی علیه السلام:
«الالفاظ قوالب المعانی » (6) .
واژه ها قالبهایی است که معانی (درونی انسان) در آنها جای می گیرد.
قرآن کریم به قلم و نگارش سوگند می خورد و از صدر اسلام این دو همواره مورد توجه پیشوایان دینی بوده اند. و خطابه نیز سابقه ی درخشانی در میان آنان داشته است (7) .
مبلغی که خود را مجهز به این دو سلاح کارا کند، می تواند با موفقیت در میدان مبارزه وارد شود و در «جهاد فرهنگی » از خاکریزهای ارزش های اسلامی پاسداری کند و یافته های دینی و معارف خود را از راه قلم و زبان بر سینه های تفتیده انسان ها جاری سازد و در حفظ و تقویت نیروهای مذهبی و جذب و نجات افرادی که در گردباد شبهات زهرآگین گرفتار شده اند بسیار مؤثر باشد.
درباره ی هنر نوشتاری اگر به بازار مطبوعات و کتاب سری بزنیم، خواهیم دید که، سهم چندانی در آن نداریم و اگر هم داریم، خریداران «محتوا» به دلیل جذابیت نداشتن کالاهایی که عرضه کرده ایم، رغبت چندانی به کارهایمان نشان نمی دهند.
درباره هنر گفتاری و خطابه نیز اگرچه کم و بیش جلساتی رسمی و غیر رسمی برگزار می شود، اما این هنر هم رو به افول است و به دلیل ارتباط عمیقی که بین نوشتار و گفتار وجود دارد، - این هنر هم به کاری سنتی و روزمره تبدیل شده و کارکرد گذشته خود را از دست داده و مبلغان نیز شور و شوق چندانی برای فراگیری فنون مربوط به آن نشان نمی دهند.
به نظر می رسد یکی از دلایل کم توجهی به این دو هنر نا آگاهی از ارزش و کار برد مؤثر آن ها در به سامان رساندن رسالت سنگین تبلیغ باشد. در حالی که «قلم » و «زبان » از ابزارهای اصلی و ریشه ی هنرهای دیگر در وادی تبلیغ به شمار می رود.
در اینجا با نگاهی گذرا به برخی از آیات و روایات به نکاتی درباره اهمیت نوشتار و گفتار اشاره می کنیم و توضیح بیشتر را به قسمت های آینده ی مقاله وامی گذاریم.
1- خداوند متعال در قرآن کریم تعلیم «بیان » را به انسان یکی از مصادیق رحمت خود دانسته است.
«بیان » آشکار کردن مافی الضمیر است که هم با قلم و هم با بیان می تواند صورت بگیرد و نباید «بیان » را منحصر در گفتار دانست.
2- نوشتار و گفتار ارتباطی نزدیک با یکدیگر دارند و تجربه نشان داده است افرادی که مهارت نویسندگی را کسب کرده اند و زیبا می نویسند، به صورت غیر مستقیم این مهارت در گفتارشان نیز تاثیر می گذارد و گفتاری دلپسند دارند.
3- تبلیغ بر خلاف تصور برخی که می پندارند، یک سویه است، ارتباطی دو سویه است. به این معنا که مبلغ با نوع رفتار نوشتاری خود تعیین می کند، مردم چگونه رفتاری با او داشته باشند.
قال علی علیه السلام:
«اجملوا الخطاب (استمعوا) جمیل الجواب » (8) .
[در معاشرت با دیگران] آنان را زیبا خطاب کنید تا پاسخی زیبا دریافت کنید.
4- اهل بیت علیهم السلام خود در اوج زیبایی و فصاحت و بلاغت سخن گفته اند. علی علیه السلام می فرمایند: «وانا لامراء الکلام وفینا تنثبت عروقه وعلینا تهدلت غصونه » (9) .
«همانا ما فرمانروایان کشور سخنیم که ریشه های آن به ما چنگ زده و بسته شده و شاخه های آن به طرف ما آویخته گردیده است » .
و مبلغان دینی که وارثان حقیقی آنانند، باید در این زمینه نیز مایه ی افتخار آنان باشند.
عن سلیمان بن مهران قال: دخلت علی الصادق علیه السلام وعنده نفر من الشیعه فسمعه یقول:
«معاشر الشیعه کونوا لنا زینا ولا تکونوا علینا شینا قولو للناس حسنا واحفظوا السنتکم وکفوها عن الفضول وقبیح القول » (10) .
«ای گروه شیعیان! شما برای ما زینت باشید نه مایه ی ننگ، با مردم نیکو سخن بگویید و مواظب زبانتان باشید و آن را از زیاده گویی و زشت گفتاری باز دارید.» 5- یکی از عوامل جذب افراد، شیوایی و گوارایی در نوشتار و گفتار است.
قال علی علیه السلام:
«من عذب لسانه کثر اخوانه » (11) .
کسی که شیرین گفتار باشد، برادرانش زیاد می شوند.
6- قلم و زبان دو وسیله ی مهم برای اظهار باورها و آشکار کردن مطالب نهفته در نهان انسان است.
قال علی علیه السلام: «الکتاب ترجمان النیه » (12) .
«نوشتار گویای مقصود درونی انسان است.» قال علی علیه السلام: «الالفاظ قوالب المعانی » .
«واژه ها قالب هایی اند که معانی (درونی انسان) در آن ها جای می گیرند.» 7- نوشته ها و گفته ها می تواند آثار ژرف خوب و بد در وجود افراد بگذارد.
قال علی علیه السلام: «رب قول انفذ من سهام » (13) .
«چه بسا سخنی که از تیرها مؤثرتر باشد.» 8- شخصیت انسان زیر زبان و قلم او پنهان است و نوع گفتار و نوشتارش می تواند معرف روحیات و باورهای او باشد.
قال علی علیه السلام:
«تکلموا تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه » (14) .
«سخن بگویید تا شناخته شوید، همانا (شخصیت) انسان در زیر زبانش پنهان است.» 9- تا موضوعی را نگفته و ننوشته ایم در اختیار ماست که کاملا در بیانش دقت کنیم ولی پس از آن، دیگر در اختیار ما نیست و این مخاطبانند که چگونه آن را دریافت می کنند.
قال علی علیه السلام:
«الکلام فی وثاقک مالم تتکلم به فاذا تکلمت به صرت فی وثاقه » (15) .
«تا وقتی صحبت نکرده ای سخن در اختیار توست، اما وقتی سخن گفتی تو در گروآنی » .
موضوع قسمت آینده ی این مقاله ابزارها، شیوه ها و قالب های تبلیغی خواهد بود.
پی نوشت ها:
1) نحل / 89، آیات دیگر: بقره / 185، آل عمران / 138 و انعام / 19.
2) بصائر الدرجات / 6.
3) بحار الانوار، ج 7، ص 144.
4) اصول کافی، ج 1، کتاب فضل العلم، باب 17، حدیث 13.
5) الرحمن / 1- 4.
6) میزان الحکمة، ج 8، ص 452.
7) برای توضیح رک: کتاب ادبیات و تعهد در اسلام تالیف محمد رضا حکیمی.
8) میزان الحکمة، ج 8، ص 451.
9) نهج البلاغه، خطبه 133.
10) میزان الحکمه، ج 8، ص 450.
11) لعمان، ج 8، ص 451.
12) میزان الحکمة، ج 8، ص 222.
13) میزان الحکمة، ج 8، ص 435.
14) نهج البلاغه / ق 392.
15) نهج البلاغه / ق 381.
| نسخه قابل چاپ | ورود نوشته شده توسط مريم رجبي‌كلاشمي در 1395/03/30 ساعت 08:27:00 ق.ظ . دنبال کردن نظرات این نوشته از طریق RSS 2.0. |