طبق فرمودة امام صادق علیه السلام روز ه دار، دو شادی و سرور دارد؛ شادی ای هنگام افطار و شادی ای هنگام لقاء پروردگارش.1

در توضیح این روایت باید گفت: روزه دار، هنگامی که به لقاء الهی می رسد و پاداش عظیم و بی مانند روزة خود را از خدا دریافت می کند - که خداوند فرمود: روزه برای من است و من خود جزا [دهنده] ی آن هستم- غرق در سرور و نشاط می شود. اما علاوه بر آن، روزه دار یک سرور دنیایی هم دارد که در پایان هر روز، روزه داری رخ می دهد؛ هنگامی که می بینید توفیق یافته چند ساعتِ محدود، خویشتن داری کند و صبر نماید و درازای آن، پاداشی بی نهایت دریافت کند. نقل است که نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم هنگام افطار می فرمودند:

ذَهَبَ الظَّمَاُ وَ ابْتَلَّتْ الْعُرُوقُ وَ بَقِی الأجْرُ؛2

تشنگی برطرف شد و رگ ها پرآب شدند و [در مقابل،] پاداش الهی باقی ماند.

مؤمن روز ه دار، هنگام افطار، شاد است که به وظیفه ای الهی عمل کرده و اکنون بر سر سفرة اجابت الهی نشسته و میوه های گوناگون دعا و نیاز را بر می چیند. دعای پیش از افطار، برای اهل مراقبه، بسیار مغتنم است. آنان به دعای مختصرِ معمول اکتفا نمی کنند؛ بلکه پیوسته از سفرة دعا و نیاز، و از خوان اجابت الهی، لقمه لقمه بر می گیرند و سپس از سر ضرورت به غذای ظاهری دست می گشایند.

از جمله دعاهایی که پیش از افطار دستور داده شده، دعای «اللّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظیمِ» است که حاج شیخ عباس قمی رحمه الله، در مفاتیح الجنان به آن اشاره نموده، اما خود دعا را ذکر نکرده است. ظاهراً از این رو که آغاز این دعا (اللّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظیمِ) شبیه دعای عهد است، برخی به اشتباه، گمان کرده اند خواندن دعای عهد پیش از افطار، مستحب است؛ در حالی دعایی که دستور داده شده، چنین است:

[امام] صادق علیه السلام فرمودند:

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: ای اباالحسن! این، ماه رمضان است که فرا رسیده؛ پس دعایت را پیش از افطارت قرار ده. همانا جبرائیل علیه السلام نزد من آمد و گفت:

«ای محمد! هر کس در ماه رمضان قبل از افطار، این گونه دعا کند، خدای متعال دعای او را مستجاب و روزه و نمازش را قبول می کند، و برای او ده دعا [ی دیگر نیز] مستجاب می کند، و گناه او را می آمرزد، و نگرانی هایش را بر طرف می کند، و غمش را می زداید، و نیازهایش را برآورده می سازد، و او را به خواسته هایش می رساند، و عملش را همراه با اعمال پیامبران و صدّیقان، بالا می برد.و روز قیامت در حالی می آید که رویش از ماه شب چهارده، نورانی تر است». گفتم: «ای جبرائیل! آن دعا کدام است؟» گفت: بگو:

اللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِیمِ، وَ رَبَّ الْکرْسِی الرَّفِیعِ، وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ، وَ رَبَ الشَّفْعِ الْکبِیرِ، وَ النُّورِ الْعَزِیزِ، وَ رَبَّ التَّوْراةِ وَ الْإنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ، وَ الْفُرْقانِ الْعَظِیمِ.

أنْتَ إِلهُ مَنْ فِی السَّمواتِ وَ إِلهُ مَنْ فِی الْأرْضِ لا إِلهَ فِیهِما غَیرُک، وَ أنْتَ جَبَّارُ مَنْ فِی السَّمواتِ وَ جَبَّارُ مَنْ فِی الْأرْضِ لا جَبَّارَ فِیهِما غَیرُک، أنْتَ مَلِک مَنْ فِی السَّمواتِ، وَ مَلِک مَنْ فِی الْأرْضِ، لا مَلِک فِیهِما غَیرُک، أسْألُک بِاسْمِک الْکبِیرِ، وَ نُورِ وَجْهِک الْمُنِیرِ، وَ بِمُلْکک الْقَدِیمِ.

یا حَی یا قَیومُ، یا حَی یا قَیومُ یا حَی یا قَیومُ، أَسْأَلُک بِاسْمِک الَّذِی أشْرَقَ بِهِ کلُّ شَی ءٍ،

وَ بِاسْمِک الَّذِی أشْرَقَتْ بِهِ السَّمواتُ وَ الْأَرْضُ، وَ بِاسْمِک الَّذِی صَلُحَ بِهِ الْأَوَّلُونَ، وَ بِهِ یصْلُحُ الآخِرُونَ.

یا حَیاً قَبْلَ کلِّ حَی، وَ یا حَیاً بَعْدَ کلِّ حَی، وَ یا حَی لا إِلهَ إِلَّا أنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی، وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أمْرِی یسْراً وَ فَرَجاً قَرِیباً، وَ ثَبِّتْنِی عَلی دِینِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَلی هُدی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَلی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، عَلَیهِ وَ عَلَیهِمُ السَّلامُ.

وَ اجْعَلْ عَمَلِی فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ، وَ هَبْ لِی کما وَهَبْتَ لأَوْلِیائِک وَ أهْلِ طاعَتِک، فَانِّی مُؤْمِنٌ بِک، وَ مُتَوَکلٌ عَلَیک، مُنِیبٌ إِلَیک، مَعَ مَصِیری إِلَیک، وَ تَجْمَعُ لِی وَ لِأهْلِی وَ لِوَلَدِی الْخَیرَ کلَّهُ، وَ تَصْرِفُ عَنِّی وَ عَنْ وَلَدِی وَ أهْلِی الشَّرَّ کلَّهُ.

أنْتَ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ بَدِیعُ السَّمواتِ وَ الْأرْضِ، تُعْطِی الْخَیرَ مَنْ تَشاءُ، وَ تَصْرِفُهُ عَمَّنْ تَشاءُ، فَامْنُنْ عَلَی بِرَحْمَتِک یا أرْحَمَ الرَّاحِمِینَ. 3

بارالها! ای پروردگار نور عظیم! و ای پروردگار کرسی رفیع! و ای پروردگار دریای سرشار و افروخته! و ای پروردگار شفع کبیر و نور عزتمند! و ای پروردگار تورات و انجیل و زبور و فرقان عظیم!

تو معبود هر کس هستی که در آسمان ها است و معبود هر کس هستی که در زمین است و در آن دو [= آسمان ها و زمین] معبودی جز تو نیست. و تو جبار آن کس هستی که در آسمان ها است و جبار آن کس هستی که در زمین است و در آن دو، جباری جز تو نیست. تو پادشاه هر کسی هستی که درآسمان ها است و پادشاه هر کس هستی که در زمین است و پادشاهی جز تو در آن دو نیست. از تو می خواهم به اسم کبیرت و نور وجه نورانی ات و به پادشاهی ازلی ات.

ای زنده، ای پاینده! ای زنده، ای پاینده! ای زنده، ای پاینده! از تو می خواهم به آن اسمت که همه چیز را نورانی کرده،

و به آن اسمت که آسمان و زمین را نورانی کرده و به آن اسمت که نخستین [آفریده ]ها از آن صلاح یافتند و آخرین [آفریده ]ها از او صلاح می یابند.

ای زنده ای که پیش از هر زنده است! و ای زنده ای که بعد از هر زنده است! و ای زنده ای که معبودی جز تو نیست! بر محمد و آل محمد درود فرست و گناهان مرا بیامرز و برای من در کارهایم آسانی و گشایش نزدیک قرارده. و مرا بر دین محمد و آل محمد و بر هدایت محمد و آل محمد و بر سنت محمد و آل محمد- بر او و آلش سلام باد- پایدار بدار.

و عملم را در [مقام] رفیع و مقبول قرار ده. و بر من ببخش؛ آنچان که بر اولیایت و اهل طاعتت بخشیدی؛ که من به تو مؤمنم و بر تو متوکلم و توبه کننده و روی آورنده به سوی توام، ضمن اینکه عاقبتم به سوی توست. و [از تو درخواست می کنم که] همه خیر را برای من و خانواده ام و فرزندانم جمع کنی، و همه شر را از من و فرزندانم و خانواده ام دور نمایی.

تو بسیار مهربان و بخشایندة نعمت های بزرگ و پدید آورنده آسمان ها و زمینی؛ به هر کس که بخواهی، خیر عطا می کنی و از هرکس بخواهی، آن را باز می داری؛ پس بر من [با عطایت] منت گذار، ای رحم کننده ترین رحم کنندگان!

پی نوشت ها:

1. کافی، ج 4، ص 65.

2. همان، ص 95.

3. الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، علی بن موسی بن طاووس، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، اول، 1376ش، ج 1، ص 239.