آشنایی با شیطان، اهداف و سیاست های او در رویاروی با انسان

دام های شیطان

شیطان برای فریب افراد مختلف، به فراخور حال آنان از ابزار و روش های متنوعی استفاده می کند. مهم ترین ابزار شیطان برای گمراه کردن انسان ها را می توان این گونه برشمرد:

1.زینت گری و صحنه پردازی

از مهارت های اصلی و کلیدی شیطان، تسویل یا صحنه پردازی است. نفس سرکش، در برآوردن نیازهای زشت خود، اشتیاق کامل دارد و برای این منظور، لعاب آراستگی برآن ها می کشد، تا برای طبع انسان، خوشایند شود.1 آرایش گری های شیطان2 را می توان در دو عرصه مشاهده کرد:3

الف. زینت امکانات دنیا

انسان در این دنیا امکاناتی دارد که اگر به آن ها به دیدة ابزار و وسیله بنگرد، می تواند آن ها را نردبان رشد و ترقی خود قرار دهد؛ اما اگر به این ابزار، دل ببندد و آن ها را هدف زندگی خود بداند، از مسیر اصلی خلقت منحرف شده، در مسیر مورد نظر و مطلوب شیطان قرار می گیرد:

زُینَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنینَ وَ الْقَناطیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَیلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِک مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ؛4

دوستی خواستنی ها [ی گوناگون ] از زنان و پسران و اموال فراوان -از زر و سیم و اسب های نشاندار و دام ها و کشتزار[ها]- برای مردم آراسته شده؛ [لیکن ] این جمله، مایه تمتّع زندگی دنیاست و [حال آنکه ] فرجام نیکو نزد خداست.

علامه طباطبایی رحمه الله مفسر گران قدر قرآن در ذیل این آیه شریفه می فرماید:

اگر بنا باشد این فریب را مستند به کسی بدانیم، باید بگوییم که مستند به شیطان است؛ هم چنان که خود خدای تعالی فرمود:«وَ زَینَ لَهُمُ الشَّیطانُ ما کانُوا یعْمَلُونَ».5

و نیز فرمود: «وَ إِذْ زَینَ لَهُمُ الشَّیطانُ أَعْمالَهُمْ»6 که هر دو آیه، این فریبکاری ها را به شیطان نسبت می دهد.

ب. آرایش اندیشه ها و پندارهای باطل، و رفتارهای زشت

یکی از ابزارهای مورد استفاده شیطان در راستای تأثیر بر نفوس انسانی، آمیختن حق و باطل و تباه کردن حقایق است، تا از این طریق بتواند بر افکار انسان ها مسلط شود و اصول و اعتقادات آنان را در هم بریزد.

امام سجاد علیه السلام فرمودند:

بار خدایا! اگر شیطان، آدمیان را نفریفته و از طاعت تو باز نداشته بود، هیچ گنه کاری جامة جان را به گناه نمی آلود، و اگر باطل را در چهره حق جلوه نمی داد، هیچ گم گشته ای راه تو گم نمی کرد.7

2.غرایز و شهوت

از مهم ترین سلاح های شیطان برای گمراه کردن بشر، بهره برداری از شهوت جنسی و میل به غرایز است. شیطان از راه غریزه جنسی به انسان ها نفوذ کرده، و تیرش را به هدف می زند. پس از اینکه انسان را از راه مستقیم منحرف کرد، هر طور بخواهد و بتواند، با او رفتار می کند. در این هنگام است که فرد به مثابه یکی از ابزار و ایادی شیطان درآمده، خدمت گزار او می شود. تا هنگامی که انسان، اسیر میل جنسی خود باشد، شیطان به راحتی او را فریب می دهد.8

اصبغ بن نباته از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که فرمودند:

فتنه ها در سه چیز است: محبت زنانِ[نامحرم] و آن شمشیر شیطان است، خوردن شراب و آن تله شیطان است، محبت دینار و درهم و آن، تیر شیطان است. پس هر کس زنان[نامحرم] را دوست داشته باشد، از زندگی خود سودی نمی برد و هر کس شراب را دوست داشته باشد، بهشت بر وی حرام است و هر کس دینار و درهم را دوست داشته باشد، دنیا را پرستش کرده است.9

3-.سرگرمی به آرزوهای دور و دراز

از جمله اعترافات شیطان در برابر خداوند، تلاش او برای سرگرم کردن انسان ها با آرزوهای طولانی است. قرآن کریم در این باره می فرماید:

وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّینَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیبَتِّکنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیغَیرُنَّ خَلْقَ اللهِ وَ مَنْ یتَّخِذِ الشَّیطانَ وَلِیا مِنْ دُونِ اللهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبیناً *یعِدُهُمْ وَ یمَنِّیهِمْ وَ ما یعِدُهُمُ الشَّیطانُ إِلاَّ غُرُوراً؛10

و گمراهشان می کنم و آرزومندشان می سازم و وادارشان می کنم، تا به عنوان تحریم گوشت حیوانات حلال گوشت، گوش آن ها را بشکافند و دستورشان می دهم که خلقت خدا را دگرگون سازند. [این است دعوت شیطان] و هر کس به جای خدا، شیطان را دوست بگیرد، زیانی آشکار کرده است. * [آری؛] وعده شان می دهد و آرزومندشان می کند و جز فریب به ایشان وعده نمی دهد.

طول امل یا همان آرزوی دراز زمینه ساز ورود انسان به مهالک و گناهان است11 و شخص را دچار قساوت قلب می کند،12مرگ را از یاد او برده،13 و زندگی اش را پر از رنج و ملال14و ذلت15 می کند، توفیق درک حقیقت ها را از انسان سلب نموده،16 او را از نعمت های الهی محروم می کند.17 از همه این ها مهم تر، انسان را در ارتکاب معاصی پا برجا و محکم کرده، با بیماری «تسویف» فرصت توبه را از او می گیرد؛ یعنی به امید فردایی که می آید و شما قرار است در آن توبه کنید، شما را از توبة فوری باز می دارد.18

4.ایجاد تفرقه

وحدت و همبستگی در هر مجموعه، از ضروریات بدیهی است. طبیعی است جناح و سپاه حق، آن زمان که قرار است در برابر شیطان بایستند و با او رودررو شوند، هرقدر وحدت و اتحاد آنان کاهش یابد، بر احتمال پیروزی شیطان و سپاهیانش افزوده می شود. این تفرقه و دودستگی، گاه در امور عقیدتی است که از آن به فرقه سازی یاد می شود، و گاه در امور سیاسی و اجتماعی که بسته به گروه ها، اجتماعات و مناطق مختلف، مصادیق متعددی می یابد.

این روزها عموم مسلمانان نه تنها در کشورهای گوناگون که در کشورهای خود نیز دچار تشتت و افتراق جدی هستند و به این مهم توجه ندارند که ثمره این تفرقه، تنها عاید دشمن قسم خورده ما، ابلیس می گردد. امام باقر علیه السلام در این باره می فرمایند:

راستی شیطان میان دو مؤمن، تا هنگامی که یکی از آنان از دین خود برنگشته باشد، آشوب گری می کند و چون چنین کنند[و از دین خود برگردند] به پشت خوابد و استراحت کند و سپس گوید: «کامیاب شدم»؛ پس خدا رحمت کند مردی که میان دو تن از دوستانِ ما الفت اندازد و آن ها را صلح دهد! ای گروه مؤمنان! با هم الفت گیرید و مهرورزی کنید.19

امام صادق علیه السلام نیز فرمودند:

پیوسته تا دو مسلمان با هم قهرند، ابلیس شاد است و چون آشتی کنند، زانوهایش بلرزد و به هم بخورد و بندهایش از هم بگسلد و فریاد کشد: «ای وای بر من! که هلاک شدم». 20

درباره لزوم وحدت و اتحاد، مطالب بسیاری قابل طرح است که به سبب کمی مجال در اینجا به همین مقدار اکتفا می کنیم.

زمینه سازهای موفقیت شیطان

برخی اعمال و ویژگی های اخلاقی هستند که ورود شیطان به مملکت وجود آدمی را تسهیل و تسریع می کند که در اینجا برخی را با هم مرور می کنیم:

الف. اعمال زمینه ساز

1.دوری از تعقل و اندیشه

آیات و روایات فراوانی انسان را به تعقل، اندیشه و تدبر فراخوانده اند، ضمن نکوهش عدم تعقل،21 آن را ریشه بسیاری از گناهان معرفی می کنند.22 کسانی که عقل مدار نیستند در مواقع حساس و بحرانی، به سبب نداشتن روحیه تفکر، توانایی تفکیک حق از باطل را نخواهند داشت؛ لذا به سادگی دچار فتنه شده، مسیر شیطان را می پیمایند.

2.پیروی از هوای نفس

منشأ و سرآغاز فتنه ها، پیروی از هواهای نفسانی است. پیروی از هواهای نفسانی موجب می شود که نور عقل پوشیده شود و قدرت تشخیص حق از باطل از انسان سلب گردد. در روایات بسیاری از هوای نفس تعبیر به دشمن عقل23، ضد عقل24، آفت عقل25، فاسدکننده عقل26 شده است و مخالفت آن را موجب شفای عقل27دانسته اند. همچنین در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل است که فرمودند:

الْعَقْلُ وَ الشَّهْوَةُ ضِدَّانِ وَ مُؤَیدُ الْعَقْلِ الْعِلْمُ وَ مُزَینُ الشَّهْوَةِ الْهَوَی وَ النَّفْسُ مُتَنَازَعَةٌ بَینَهُمَا فَأَیهُمَا قَهَرَ کانَتْ فِی جَانِبِهِ؛28

عقل و شهوت، ضد همدیگرند. مؤید و یاری دهنده عقل، علم است و زینت دهندة شهوت، هوای نفس. این دو بر سر نفس انسان در جدالند؛ پس هر یک که پیروز شود، نفس آدمی در پی او می رود.

همچنین می فرمایند:

حِفْظُ الْعَقْلِ بِمُخَالَفَةِ الْهَوَی وَ الْعُزُوفِ عَنِ الدُّنْیا؛29

نگاهداری عقل به مخالفت با خواهش نفس و رو گردانیدن از دنیا است.

3-.تعصب های قومی- قبیله ای

در دوره کنونی تعصب های نابجا در قومیت گرایی، نژاد پرستی و ناسیونالیسم ظهور می یابد؛ بر این اساس، حق های بسیاری همچنان پایمال می شود و خون های بسیاری بر زمین ریخته می شود. وجود تعصب حزبی، قومی و قبیله ای باعث می شود انسان بی دلیل از حزب و قوم خود حمایت کند؛ هر چند در جبهه باطل قرار گیرد. این خوی، باعث می شود انسان، هم رتبة اعراب جاهلی باشد. امام صادق علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می کنند:

مَنْ کانَ فِی قَلْبِهِ حَبَّةٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیةٍ، بَعَثَهُ اللهُ یوْمَ الْقِیامَةِ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِیةِ؛30

هرکس در دلش به اندازه دانه خردلی تعصب جاهلی باشد، خداوند او را در قیامت با اعراب جاهلی محشور می کند.

4-.تقلید کورکورانه و پیروی جاهلانه

تقلید کورکورانه، گاه از گذشتگان است و گاه از معاصران. تقلید نابخردانه از پیشینیان و سنت گرایی های غیرعاقلانه،آدمی را از پیروی پیامبران بازداشته، زمینه سلطه ابلیس بر آدمیان و سوق تا جهنم را فراهم می سازد:

وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أنْزَلَ اللهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما وَجَدْنا عَلَیهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ الشَّیطانُ یدْعُوهُمْ إِلی عَذابِ السَّعیرِ؛31

و چون به آنان گفته شود: « ازآنچه خدا نازل کرده است پیروی کنید»، می گویند: « [نه؛] بلکه از آنچه که پدرانمان را بر آن یافته ایم پیروی می کنیم». آیا هر چند شیطان آنان را به سوی عذاب سوزان فرا خواند؟

در دوره کنونی، فرهنگ جاهلی تبعیت از پیشینیان با عنوان تازه «پیروی از رسم و رسوم» در جامعه مشاهده می شود. در این زمانه، بسیاری از رسوم غلط در مراسم شادی و غم، رواج یافته است که مقابله با آن ها و تغییر فرهنگ مردم در این عرصه ها سخت و دشوار است.

تقلید کورکورانه را امروزه در شکلی نوین، در قالب غربزدگی و رسانه گرایی می توان مشاهده کرد. با این توضیح که همین قدر که مطلبی رنگ و بوی غربی بیابد و به خصوص اگر رسانه ای شود، بی هیچ تحقیق و بررسی مورد پذیرش عدة بسیاری قرار می گیرد.

5.لجاجت و جدال

یکی از عواملی که باعث می شود انسان به رغم داشتن علم و اطلاع، راه غلط را برگزیند و در نتیجه از شیطان تبعیت کند، لج بازی است. در این باره امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند:

موقعی که جوان نورسی را به سبب گناهانی که مرتکب شده است نکوهش می کنی، مراقب باش که بخشی از لغزش هایش را نادیده انگاری و از تمام جهات، مورد اعتراض و توبیخش قرار ندهی، تا جوان به عکس العمل وادار نشود و نخواهد از راه عناد و لجاج، بر شما پیروز گردد. 32

گاهی اوقات، مراء و جدال، انسان را به لجبازی می کشاند، تا حتی اگر به غلط هم شده، حرف خود را بتواند به کرسی بنشاند.

6.گفتار ناپسند

قرآن، در آیات متعددی درباره آداب صحبت و تکلم در موقعیت های متفاوت به مسلمانان و دیگر انسان ها توصیه ها و دستوراتی دارد که تقید به آن ها زمینه ساز سعادت دنیوی و اخروی انسان است؛ اما در مقابل، سخنان همراه با خشونت، ناسزا و اهانت، زمینه کامیابی ابلیس در ایجاد تفرقه میان افراد و امت اسلامی را هموار می سازد. بر همین مبنا خداوند انسان ها را به گفتار نیکو و حسن فراخوانده است:

وَ قُلْ لِعِبادی یقُولُوا الَّتی هِی أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیطانَ ینْزَغُ بَینَهُمْ إِنَّ الشَّیطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبیناً؛33

و به بندگانم بگو: «آنچه را که بهتر است بگویند» که شیطان میانشان را به هم می زند؛ زیرا شیطان همواره برای انسان، دشمنی آشکار است.

همچنین از جمله گفتارهای ناپسند، تهمت زدن به دیگران است و تهمت زنندگان، فرودگاه شیطانند:

هَلْ أُنَبِّئُکمْ عَلی مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطینُ *تَنَزَّلُ عَلی کلِّ أَفَّاک أَثیمٍ؛34

آیا شما را خبر دهم که شیاطین بر چه کسی فرود می آیند؟ بر هر دروغزن گناه پیشه فرود می آیند.

7.عجله

طبق روایتی از امام دهم علیه السلام، شتاب زدگی انسان، یکی از راه های نفوذ شیطان به درون فرد معرفی شده است35و در دیگر روایات، منشأ شتاب زدگی را شیطان معرفی کرده اند.36 البته در مواردی که فرد، قصد انجام خیرات و مبرات را دارد، به شتاب، دستور داده شده است. در روایات تأکید شده در چنین اوقاتی تا می توانید شتاب کنید، تا از وسوسه های شیطان مبنی بر ترک آن عمل، رهایی یابید.37

8-.خلوت با نامحرم

علاوه بر ماجرای برصیصای عابد درباره خلوت با نامحرم و اثربخشی آن برای برباد دادن همه سرمایه معنوی زندگی، ذکر این اعتراف ابلیس نزد حضرت موسی علیه السلام در تبیین بیشتر این خطر کفایت می کند:

…ای موسی! با زن نامحرم خلوت نکن؛ چرا که مردی با زنی نامحرم خلوت نمی کند، مگر آنکه من به تنهایی همنشین او خواهم بود…. 38

9-.غفلت از یاد خدا

یاد خدا، دل ها را به خشوع واداشته39و انسان را به سوی خدا رهنمون می گردد؛ لیکن گاه اموال و فرزند40و کسب و کار و تجارت41 انسان را از یاد خدا باز می دارد و او را به غفلت می کشاند. گاهی غفلت از یاد خدا گذراست که با توبه و استغفار، مشکل را می توان حل کرد؛42 لیکن روی گردانی از یاد خدا هم معیشت را دچار ضیق و تنگی می کند؛43 هم شیطانی را قرین و همنشین انسان می سازد:

وَ مَنْ یعْشُ عَنْ ذِکرِ الرَّحْمنِ نُقَیضْ لَهُ شَیطاناً فَهُوَ لَهُ قَرینٌ؛ 44

و هر کس از یاد [خدای ] رحمان دل بگرداند، بر او شیطانی می گماریم تا برای وی دمسازی باشد.

تفاسیر، لقب «خناس شیطان»45که در سوره ناس آمده را از این جهت دانسته اند که او هنگام ذکر و یاد خدا، در هم کشیده و دور می شود.46

ب:خُلقیات زمینه ساز

در این بخش برخی ویژگی های اخلاقی را که اثرگذارتر از بقیه هستند، به طور گذرا مرور می کنیم:47

1.عُجب

عجب یا خودبینی، به صفتی گفته می شود که با داشتن آن، انسان نسبت به یکی از ویژگی های خود -اعم از مادی یا معنوی- خشنود و از آن شگفت زده شود. تفاوت عُجب با کبر در این است که عجب در مقایسه با کسی نیست؛ حال آنکه کبر در مقایسه با دیگران معنا پیدا می یابد. امیرالمؤمنین علیه السلام در عهدنامه معروف خود با مالک اشتر برای رهبری مصر از این مطلب چنین سخن گفته اند:

وَ إِیاک وَ الْإِعْجَابَ بِنَفْسِک وَ الثِّقَةَ بِمَا یعْجِبُک مِنْهَا وَ حُبَّ الْإِطْرَاءِ فَإِنَّ ذَلِک مِنْ أَوْثَقِ فُرَصِ الشَّیطَانِ فِی نَفْسِهِ لِیمْحَقَ مَا یکونُ مِنْ إِحْسَانِ الْمُحْسِنِینَ؛48

مبادا هرگز دچار خود پسندی شوی، و به خوبی های خود اطمینان کنی، و ستایش را دوست داشته باشی، که این ها همه از بهترین فرصت های شیطان برای هجوم آوردن به تو است و کردار نیک، نیکوکاران را نابود کند.

جالب اینجاست که در روایات، گناهی که شخص را آزرده کند، از کار نیکی که او را به عجب بکشاند بهتر دانسته شده است.

2-.غرور و کبر

کبر، نخستین گناهی است که خدا با آن معصیت شد50و ممکن نیست کسی با داشتن آن بتواند وارد بهشت شود.51 کبر، شکارگاه ابلیس و بزرگ ترین نقشه اوست:

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

پس خدا را! خدا را! از تعجیل در عقوبت و کیفر سرکشی و ستم بر حذر باشید و از آینده دردناک ظلم و سر انجام زشت تکبّر و خودپسندی -که کمین گاه ابلیس و جایگاه حیله و نیرنگ اوست- بترسید؛ حیله و نیرنگی که با دل های انسان ها، چون زهر کشنده می آمیزد و هرگز بی اثر نخواهد بود و کسی از هلاکتش جان سالم نخواهد برد؛ نه دانشمند به سبب دانشش و نه فقیر به دلیل لباس کهنه اش، در امان می باشد.52

3-.خشم و غضب

خشم، سپاه عظیم شیطان53 است که همواره از این طریق[خشم و غضب] بهره مند است و به خواسته هایش می رسد54 و سرچشمه همه شرارت ها و معاصی، است.55 بنابر روایات، غضب، ایمان را فاسد می کند.56

البته خلقیات زمینه ساز، منحصر به این موارد نیست و ما برای رعایت اختصار به این موارد اکتفا کردیم.

گلوگاه های خطر و آسیب پذیری از شیطان

گلوگاه ها و کمینگاه ها نقاطی است که دشمن از آن ها برای لطمه زدن به طرف مقابل، بسیار می کوشد57 و از سوی دیگر، احتمال آسیب پذیری ما از دشمن بسیار زیاد است. شناخت این موقعیت ها از این رو مهم است که بدانیم هرگاه در چنین شرایطی قرار گرفتیم، چگونه رفتار کنیم تا از حملات دشمن قسم خورده آسیب نبینیم. برخی از این کمینگاه های شیطان در زندگی روزمره ما عبارت است از:

1.احتضار

لحظه احتضار و جان دادن، یکی از سخت ترین مقاطع زندگی هر انسانی است. در این لحظه، که افراد، باطن خود را به ظهور می رسانند، اگر زمینه هایی برای آسیب پذیری دارند، در اختیار شیطان قرار می گیرد. امام صادق علیه السلام فرمودند:

هیچ کس نیست که مرگش فرا رسد و در حال احتضار باشد، مگر اینکه ابلیس، یکی از افراد خود را بر او موکل می کند تا به کافر شدن دعوتش کند و وی را در دینش به شک اندازد، تا جان از تنش بیرون رود؛ پس هر گاه بر سر شخصی از کسان خود رفتید که مرگش فرا رسیده، به او شهادتین را تلقین کنید تا هنگامی که از دنیا برود و شیطان بر او دست نیابد.58

به تصریح، قرآن تنها مؤمنانند که در دنیا و آخرت قول و اعتقاد ثابت دارند.59 روایات، مصداق این مؤمنان را دوستداران اهل بیت علیهم السلام دانسته اند.60 طبیعی است اگر کسی تا پیش از مرگ، به اصلاح نفس و رهایی از رذایل اعتقادی و اخلاقی اقدام نکند، ممکن است در لحظه جان دادن تمام زحمات عمرش را به باد دهد. خداوند همه ما را در چنین اوقات و شرایطی از لطف و رحمت خود بی بهره نگذارد.

2-.مجامع غافلان و هواپرستان

اهل معرفت، نفس انسان را همانند سارقی می دانند که در پی هر مصاحبتی به سرعت از همنشینان خود خلقیات و روحیات خوب و بد او را می دزدد. شاید به همین دلیل باشد که در روایات بر تشکیل محافل الهی مؤمنان تأکید شده و در مقابل، از همنشینی با اهل تباهی و معصیت، نهی شده است. امام ششم علیه السلام ضمن روایتی دراین باره می فرمایند:

هر گاه سه تن یا بیشتر از مؤمنان گرد هم آیند، به همان شماره از فرشتگان حاضر شوند، تا اگر آن ها دعای خیری کنند، فرشتگان آمین گویند و اگر از شری پناهی جویند، فرشتگان دعا کنند تا خدا آن شر را از آن ها بگرداند و اگر حاجتی بطلبند، نزد خدا شفاعت کنند و برآورده شدن آن را از خدا بخواهند.

و هر گاه سه تن از منکرانِ [ولایت آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم ] یا بیشتر گرد هم آیند، ده برابر آن ها از شیاطین حاضر شوند، تا اگر سخنی گویند، شیاطین هم مانند سخن آن ها گویند و چون بخندند، شیاطین هم بخندند و هرگاه از اولیای خدا بدگویی کنند، شیاطین هم بدگویی کنند؛ پس هر کس از مؤمنان که گرفتار آن ها شود، چون در این مطالب وارد شدند، باید برخیزد و شریک و همنشین شیطان نشود؛ زیرا در برابر غضب خدای عزوجل چیزی یارای مقاومت ندارد و لعنت خدا را چیزی باز نگرداند.61

امیرالمؤمنین علیه السلام همنشینی با اهل هوا را اسباب فراموشی ایمان و محل حضور شیطان معرفی کرده اند.62 در دعای ابوحمزه ثمالی نیز امام سجاد علیه السلام بی توفیقی در برقراری رابطه و گفت وگو با خداوند را ناشی از چند خطا از جمله انس با مجالس باطل پیشگان می خوانند.63

در دوره کنونی، علاوه بر مجالس و محافل معمول اهل غفلت، باید مراقب مجالس و فضاهای عرصه مجازی نیز باشیم.

3-.خانه ها و اماکن بی فروغ

بسیاری از ما بارها تجربه کرده ایم که در برخی مکان ها، حال بهتر و بیشتری برای دعا و برقرار رابطه با خداوند داریم و در برخی اماکن به عکس. قرآن کریم از برخی خانه ها چنین تعبیر کرده است:فی بُیوتٍ أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یذْکرَ فیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ؛64

در خانه هایی که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت ] آن ها رفعت یابد و نامش در آن ها یاد شود. در آن [خانه ]ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می کنند.

در مقابل، خانه هایی را می توان شاهد بود که مورد هجوم و حمله شیطان شده اند. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

خانه ای که در آن، قرآن بخوانند و خدای عزوجل [و یاد او] در آن یاد شود، برکتش بسیار گردد و فرشتگان در آن بیایند و شیاطین از آن دور شوند و برای اهل آسمان می درخشد؛ چنان که ستارگان برای اهل زمین می درخشند. و خانه ای که در آن، قرآن نخوانند و ذکر خدای عزوجل در آن نشود، برکتش کم شود و فرشتگان از آن دور شوند و شیاطین در آن حاضر گردند.65

البته شاید بتوان گفت خانه در اینجا قابل تعمیم به همه بناها و ساختمان هاست و محدود به منزل مسکونی نیست.

4-.جامعه مسموم(فتنه زده)

مسموم شدن فضای جامعه، علل مختلفی دارد؛ مانند بروز فتنه ها یا انحراف از مسیر اصلی به سبب تعلق خاطر افراد به شهرت و ثروت و مال و مقام و امثال آن. امیرالمؤمنین علیه السلام چنین شرایطی را آمادة بهره برداری شیطان بیان می کنند:

بندگان خدا!. ..در روزگاری هستید که خوبی به آن پشت کرده است و می گذرد و بدی بدان روی آورده، پیش می تازد و طمع شیطان در هلاکت مردم بیشتر می شود. اکنون روزگاری است که ساز و برگ شیطان، تقویت شده، نیرنگ و فریبش همگانی و به دست آوردن شکار برای او آسان است. به هر سو می خواهی نگاه کن؛ آیا جز فقیری می بینی که با فقر دست و پنجه نرم می کند؟ یا ثروتمندی که نعمت خدا را کفران کرده و با بخل ورزیدن در ادای حقوق الهی، ثروت فراوانی گرد آورده است؟ یا سرکشی که گوش او از شنیدن پند و اندرزها کر است.66

از مواردی که شرایط را برای سلطه شیطان فراهم می کند، جامعه آسیب خورده از تفرقه است که بنابر روایات هر کس از بدنه جامعه اهل حق جدا شود، طعمة شیطان خواهد شد.67

ادامه دارد….

پی نوشت ها:

1. معجم مفردات الفاظ القرآن، ص256.

2. نمونه این آرایش گری ها و زیبانمایی های اعمال انسان به وسیلة شیطان را در این آیات ببینید: سوره انعام: 43؛ سوره انفال:48؛سوره نمل:24؛ سوره عنکبوت:38.

3. ر.ک: مصاف بی پایان شیطان،ص66-72.

4. سوره آل عمران:14.

5. سوره انعام: 43.

6. سوره انفال: 48.

7. صحیفه سجادیه، دعای 37.

8. ر.ک: تبیان، ج 5، ص 218.

9. خصال، ج 1، ص 113.

10. سوره نساء: 119-120.

11. ر.ک: بحارالانوار، ج1، ص156.

12. میزان الحکمه، ج1، ص104.

13. تصنیف غررالحکم، ص312، ش 7223.

14. تصنیف الغرر، ص 314.

15. غررالحکم، ج 2، ص405.

16. تصنیف الغرر، ص 312.

17. همان، ص 314.

18. برای مطالعه بیشتر در این باره ر.ک: اخلاق در قرآن مکارم شیرازی، ج2.

19. کافی، ج 2، ص 345.

20. همان.

21. از جمله: سوره بقره: 164؛ سوره رعد: 4؛ سوره نحل: 12و67؛ سوره عنکبوت: 35؛ سوره روم:24 و بسیاری از آیات دیگر.

22. از جمله: سوره بقره:171؛ سوره مائده:58و103؛ سوره انفال:22؛ سوره یونس:100؛ سوره فرقان:44 و بسیاری از آیات دیگر.

23. الْهَوَی عَدُوُّ الْعَقْلِ، (غرر الحکم، دار الکتاب الإسلامی، قم، دوم، 1410 ق، ص 27).

24. الْهَوَی ضِدُّ الْعَقْلِ، (همان، ص 56).

25. آفَةُ الْعَقْلِ الْهَوَی، (همان، ص 134).

26. سَبَبُ فَسَادِ الْعَقْلِ الْهَوَی، (همان، ص 395)؛ طَاعَةُ الْهَوَی تُفْسِدُ الْعَقْلَ، (همان، ص 434)؛ غَلَبَةُ الْهَوَی تُفْسِدُ الدِّینَ وَ الْعَقْلَ، (همان، ص 473).

27. مُخَالَفَةُ الْهَوَی شِفَاءُ الْعَقْلِ، (همان، ص 706).

28. همان، ص 119.

29. همان، ص 351.

30. کافی (ط - دارالحدیث)، محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، دار الحدیث، قم، اول، 1429ق، ج 3، ص 750.

31. سوره لقمان، 21.

32. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج20، ص333.

33. سوره اسرا:53.

34. سوره شعرا:221-222.

35. بحار الأنوار، ج 60، ص 250.

36. همان، ج 68، ص340.

37. مکارم الأخلاق، ص 136.

38. درر الأخبار، ص 130.

39. سوره انفال:2؛ سوره حج:35.

40. سوره منافقون:9.

41. سوره نور:37.

42. سوره آل عمران: 135؛ سوره اعراف:201.

43. وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی (سوره طه:124).

44. سوره زخرف:36.

45. سوره ناس:114.

46. نورالثقلین، ج 5، ص 725.

47. ضروری است عزیزان تفصیل مطالب این بخش را در کتاب هایی مانند شرح چهل حدیث از امام خمینی قدس سره، و معراج السعاده از ملا احمد نراقی و مطالعه نمایند. بدیهی است بدون آگاهی از ابعاد این رذایل اخلاقی و راه های درمان آن ها هرگز نخواهیم توانست بر دشمن قسم خورده خویش فائق آییم.

48. نهج البلاغة، نامه52.

49. همان،حکمت46.

50. همان،خطبه 192.

51. إرشاد القلوب، ج 1، ص 189.

52. نهج البلاغة، ص 294.

53. همان، نامه69.

54. همان، نامه76.

55. إرشاد القلوب، ج 1، ص 178.

56. کافی،ج2،ص32.

57. حضرت علی علیه السلام فرمودند:…«از افتادن در راه ها و کمینگاه های شیطان و سقوط گاه های دشمن بپرهیزید»(نهج البلاغه،خطبه151).

58. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 133.

59. یثَبِّتُ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ وَ یضِلُّ اللهُ الظَّالِمینَ وَ یفْعَلُ اللهُ ما یشاءُ (سوره ابراهیم: 27).

60. بحارالانوار، ج 3، ص143.

61. کافی، ج 2، ص 188.

62. نهج البلاغه، خطبه86.

63. مفاتیح الجنان،اعمال ماه رمضان.

64. سوره نور: 36.

65. کافی، ج 2، ص 610.

66. نهج البلاغه، خطبه 129.

67. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 466.