مقدمه
حاكمیت در زمین، از آنِ صالحان و نیكان است. در واقع، آن‌ها هستند كه وارثان واقعی زمین می‌باشند و حكومت جائران و ظالمان و مستكبران، غاصبانه است. قرآن، بارها به این حق اساسی و واقعی تصریح و چنین یاد می‌كند که: «أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ». این تعبیر به جای «أَنَّ عِبَادِی الصَّالِحِینَ یرثون الْأَرْض» همراه تأكید «لقد» که در ابتدای آیه آمده است، قطعیت در وعده را بیان می‌كند. تأكید بر ویژگی «بندگی خدا» و «صالح بودن» و «عبادت خدا» در این وعده بزرگ الهی، بیان‌گر شروط تحقق این وعده عظیم می‌باشد كه نیاز به چنین نظامی دارد و تحقق آن، بندگی خالصانه خداوند و التزام به اوامر الهی را می‌طلبد. در روایات بسیاری از امام سجاد و امام باقر و امام صادق علیه السلام می‌خوانیم: مصداق كامل این آیه، روز حكومت حضرت مهدی (عج) است.

انسان‌های صالح کیستند؟
با توجه به نسبت دادن بندگان به خدا (عبادی)‌، ایمان و توحید آن‌ها آشكار می‌شود و با توجه به كلمه «صالحون» كه معنای وسیعی دارد، همه شایستگی‌ها به ذهن می‌آید؛ شایستگی از نظر عمل و تقوا، شایستگی از نظر علم و آگاهی، شایستگی از نظر قدرت و قوت و شایستگی از نظر تدبیر و نظم و درك اجتماعی و…. هنگامی كه بندگان با ایمان، این شایستگی‌ها را برای خود فراهم كنند، خداوند نیز كمك می‌كند تا آن‌ها بینی مستكبران را به خاك بمالند و وارث میراث‌های آن‌ها شوند.
در فرازی از سوره اعراف خداوند متعال -که امام باقر علیه السلام آن را در مورد آل محمد و شیعیان ایشان می‌دانند- ویژگی صالحان را این گونه بیان می‌كند: «وَالَّذِینَ یمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَه إِنَّا لاَ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ؛ و كسانی كه به كتاب ]الهی[ تَمسُّك جویند و نماز به پا دارند، به راستی كه ما پاداش اصلاحگران را تباه نخواهیم كرد».
تمسك جستن، یعنی گرفتن و چسبیدن به چیزی برای حفظ و نگهداری آن. این صورت حسی آن است و صورت معنوی آن، این است كه انسان با كمال جدیت، به عقیده و برنامه‌ای پایبند باشد و در حفظ و حراست آن، بكوشد. تمسك به كتاب الهی، این نیست كه انسان صفحات قرآن، تورات یا كتاب دیگری را محكم در دست بگیرد و در حفظ و حراست جلد و كاغذ آن بكوشد؛ بلكه تمسك واقعی، آن است كه اجازه ندهد كمترین مخالفتی با آن انجام شود و در تحقق مفاهیم آن، از جان و دل بكوشد.
آیه فوق، به خوبی نشان می‌دهد اصلاح واقعی در روی زمین، بدون تمسك به كتب آسمانی و فرمان‌های الهی، امكان پذیر نمی‌باشد. این‌كه می‌بینیم از میان فرمان‌های خدا بر «نماز» تكیه شده است، به سبب آن است كه نماز واقعی، پیوند انسان را با خدا چنان محكم می‌كند كه برابر هر كار و هر برنامه، او را حاضر و ناظر می‌بیند و مراقبت از اعمال خویش می‌كند این همان است كه در آیات دیگر، تعبیر به تأثیر نماز در دعوت به امر به معروف و نهی از منكر شده است. از طرفی، نماز موجبات مصونیت از فساد و گناه را فراهم می‌آورد كه لازمه اصلاح در همه ابعاد می‌باشد: «إنَّ الصَّلاه تنهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللهِ أكْبَرُ».
ارتباط این موضوع با اصلاح جامعه انسانی، روشن‌تر از ‌آن است كه به بیان نیاز داشته باشد. امیرمؤمنان علیه السلام با اشاره به تلازم بین اصلاح روابط بندگی با خدا و اصلاح جامعه می‌فرماید: «آن كس كه میان خود و خدا را به صلاح دارد، خدا میان او و مردم را به صلاح آرد و آن كس كه كار آخرت خود را اصلاح كند، خدا كار دنیای او را سامان دهد وآن كس كه او را از خود بر خویشتن واعظی است، خدا را بر او حافظی است».
پس صلاحیت اصلاح‌گری، برازنده كسی است كه با تمسك به قرآن و التزام تام به آن و فهم و سواد قرآنی و با التزام به نماز، با خدا ارتباط داشته باشد تا شایستگی لازم را برای همراهی با حضرت حجت (عج) برای تحقق حكومت جهانی بیابد.
از نكات قابل توجه در آیه مورد بحث این است كه لازمه اصلاح‌گری، بندگی كردن است؛ لذا قبل از كلمه «الصَّالِحُونَ»، «عِبَادِی» آمده كه با اضافه به ضمیر متكلم وحده، بیانگر عنایت ویژه خداوند به آنان است. آنچه كه لیاقت اصلاحگری را ایجاد می‌كند، بندگی در آستان حضرت حق است.
ویژگی‌های صالحان در حكومت موعود
در قرآن مجید آیات متعددی درباره یاران حضرت مهدی (عج) و ویژگی های ایشان موجود است كه بسیار امیدبخش و سازنده‌اند. این آیات بیانگر حقایق و واقعیت‌هایی است كه اگر به طور جدّی و همه جانبه تعقیب شوند، موانع ظهور را برداشته و علت غیبت و مسؤولیت ما را در قبال آن، معین می‌كنند و جهان را به استقبالِ مصلح جهانی، حركت می‌دهند و اسباب تعجیل فرج آن عزیز سفر كرده را می‌آورند. برخی از آنها عبارتند از:
1. تقوای الهی
معیار و اساس كرامت در اسلام، چیزی جز پرهیزكاری و دوری از گناه نیست. اگر قرار باشد انتظار فرج فضیلت و كرامت مؤمنان به شمار آید، هرگز نمی‌تواند خارج از مدار تقوا باشد. دامن آلودگانِ به خباثت گناه، اگر در فراق یار، به ظاهر، خون از دیده ببارند، باز هم در شمار منتظران نیستند. آشنایان با لذّت‌های شیطانی و كامرانی‌های نفسانی، اگر در هجر یار، عمری را ناله برآورند، باز هم به ساحت یزدانی انتظار، راه نمی‌یابند زیرا امام صادق علیه السلام دوری از گناه را همراه و همدوش انتظار شمرده است: «اجتناب المحارم و انتظار الفرج؛ دوری از گناه و انتظار فرج…».
2. اهل سبقت در خیرات
امام صادق علیه السلام درباره این آیه: «فَاسْتَبِقُواْ الْخَیرَاتِ أَینَ مَا تَكُونُواْ یأْتِ بِكُمُ اللّهُ جَمِیعًا؛ پس در خوبی‌ها پیشی گیرید؛ هر كجا باشید، خداوند، همه شما را خواهد آورد. فرمود: «درباره قائم (عج) و اصحاب او نازل شده است كه بدون قرار و وعده قبلی جمع خواهند شد».
3. عشق سرشار به خدا
خداجویی و توحید، سرلوحه عقاید و خصال یاران مهدی است. آنان، خدا را به شایستگی شناخته و همه وجودشان، غرق جلوه نور ایزدی است. آن‌ها جز به خدا نمی‌اندیشند، در حدّی كه خداوند نیز آن‌ها را دوست دارد: «یحِبُّهُمْ وَ یحِبُّونَه». دوست داشتن خدا، لازمه‌اش آن است كه پروردگارشان را بر هر چیز دیگری كه مربوط به خودشان باشد، از قبیل مال و جاه یا خویشاوند یا غیر آن، مقدم بدارند؛ بنابراین قومی كه وعده آمدنشان داده شد، احدی از دشمنان خدای سبحان را دوست نمی‌دارند و اگر قرار باشد فردی از افراد انسان را دوست بدارند، بر مبنای دوستی با خدا دوست می‌دارند؛ اما این‌كه خدا آنان را دوست می‌دارد، لازمه‌اش این است كه این طایفه، از هر ظلم و پلیدی معنوی، یعنی كفر و فسق مبرا باشند. حال یا به عصمت الهی یا با مغفرت الهی.
4. سازش ناپذیری مؤمنان برابر كافران
اولیای خدا، خود را بزرگ‌تر از آن می‌دانند كه به عزت كاذب كفار اعتنایی كنند؛ بلكه برابر افكارشان، تأثیر ناپذیر هستند و از آنان، بیمی به دل راه نمی‌دهند: «أَعِزَّه عَلَى الْكَافِرِینَ؛ برابر كافران، سرسخت و نیرومندند».
5. جهاد و مبارزه پی‌گیر با كفّار و دشمنان اسلام
ایشان کسانی هستند که «یجاهِدُونَ فِی سَبیلِ اللهِ» ؛ مجاهدت در راه خدا: یعنی در اثر محبّت به خداوند متعال، با تمام توان در راه خدمات او كوشش كرده و هرگز كوچك‌ترین سستی وخستگی در وجود خود احساس نخواهند كرد.
6. قاطعیت و تأثیرناپذیری از سرزنش‌ها
روح محافظه كاری و سازش، در آن‌ها نیست. با گام‌های استوار، در صراط مستقیم حركت می‌كنند و وسوسه‌های چپ و راست، در حركت آن‌ها اثر ندارد. اینان در روش و راهی كه در پیش گرفته‌اند، تحت تأثیر آنچه دیگران می‌گویند قرار نخواهند گرفت؛ بلكه همواره گوش به فرمان ولی خدا و به آنچه اندیشه‌های ناب و بصیرت نافذشان به آنان الهام می‌كند، می‌سپارند.
7. محوریت رضای الهی در امور
آن‌ها همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند: «یبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً». برای تظاهر و ریا، قدم برنمی‌دارند و انتظار پاداش از خلق خدا ندارند. تنها به رضا و فضل او چشم دوخته‌اند و انگیزه حركت آن‌ها در تمام زندگی، همین است و بس.
8. انسجام و یكپارچگی
در سوره مائده، درباره این یاران می‌فرماید: «وَ مَن یتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ؛ و هر كس كه ولایت خدا و فرستاده او و كسانی را كه ایمان آورده‌اند، بپذیرد، پس (از حزب خدا است و) به راستی كه تنها، حزب خدا پیروزمند است.
از ویژگی‌های آنان این است كه اندیشه‌هایشان متحد، دیدگاه‌شان هماهنگ، دل‌هایشان به هم گره خورده است. هیچ اختلافی در راه و اندیشه و گفتار و رفتارشان نیست و همگی یك دل و یك زبان هستند. «گویی یك پدر و مادر، آنان را پرورانده و دل‌هایشان لبریز از مهر و محبت و خیرخواهی است. آگاه باشید من نام‌ها و شهرهای آنان را می‌دانم» .
آنچه بین ویژگی‌های یاران، جلوه بیشتری دارد، تشكل انسجام یافته و وحدت و یكپارچگی وصف ناپذیری است كه در كلام الهی نیز به آن اشاره شده است؛ اگرچه شاید جمعیتی باشند كه افراد آن، شایسته و با فضیلت باشند ولی جمعشان، جمعِ گسسته و پریشانی باشند كه شایستگی یك جمع مصلح كه توان مبارزه با دستگاه ظلم را نداشته، باشند؛ اما یاران حضرت حجت (عج)، چنان انسجام و یكپارچگی گروهی دارند كه محوریت آن را بر مبنای ولایت خدا و رسول خدا و تولی ولی خدا، سامان داده‌اند؛ لذا چنین حزبی، حتی با جمعیت كم، تأثیرگذار و فاتح میدان‌ها هستند«کم مِّن فِئَه قَلِیلَه غَلَبَتْ فِئَه كَثِیرَه بِإِذْنِ اللّهِ؛ به خواست خدا، چه بسا گروه اندكی كه بر گروه بسیار غلبه كند.

. مدیر مرکز تخصصی مهدویت قم.
. البرهان فی تفسير القرآن، ج 4، ص 89.
. اعراف / 170.
. تفسير نمونه، ج 6، ص 436.
. نهج البلاغه، ص 551.
. «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»؛ حجرات/ 13.
. الخصال، ج 2، ص 79.
. بقره / 148.
. الغيبة، ص 241.
. مائده /54.
. يُجاهِدُونَ: (مجاهده): از باب مفاعله، دلالت بر استمرار كوشش می كند.
. من هدي القرآن، ج 2، ص 406.
. الزام الناصب، ص 200.
. بقره /249.
حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی ـ دوماهنامه امان شماره 49