فصل جلای دل

اشاره

با توجه به ایام حلول ماه مبارک رمضان، برای استفاده هر چه بیشتر از این فرصت طلایی، بر آن شدیم تا مقداری فضائل و برکات این ماه شریف و برکات قرائت قرآن را که در سخنان حضرت آیت الله ناصری -حفظه الله تعالی- آمده است ارائه کنیم باشد که بهتر و بیشتر قدردان ساعات و لحظات آن باشیم و با بهره گرفتن از این سفره آسمانی، قدمی در مسیر رشد معنوی و اخلاقی خود برداریم؛ ان شاء الله.

معنای رمضان

این ماه شریف، در قرآن به نام «رمضان» اسم گذاری شده است. در سوره مبارکه بقره آمده است:

شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدی لِلنَّاسِ وَ بَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقان؛1

ماهِ رمضان، ماهی است که در آن، قرآن برای راهنمایی مردم و نشانه های هدایت و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است.

«رمضان» اسم حضرت حق است. خداوند متعال هزار و چند اسم دارد که یکی از آن ها «رمضان» است. رمضان یعنی «شَدیدُ ألمْحَبَّه». یعنی کسی که محبتش به بنده هایش خیلی زیاد است. «شهر رمضان» یعنی ماه خدایی که محبت و علاقه اش به بنده ها زیاد است؛ لذا در چند روایت است که انسان نباید بگوید: رمضان آمد و رمضان رفت.2 باید بگوید: ماهِ رمضان آمد؛ چون رمضان اسم خدا است و خدا نمی آید و نمی¬رود. آمدن و رفتن، از حوادث است و حضرت حق، قدیم است؛ حادث نیست که بیایید و برود و همیشه هست.

در روایت دارد که اگر کسی بگوید: رمضان آمد و رمضان رفت، به عنوان کفاره، صدقه بدهد و روزه بگیرد.3

در قرآن و دعاها از ماه مبارک رمضان باعظمت اسم برده می شود و معمولاً با «شهر رمضان» از آن یاد می شود. ما هم در صحبت کردن باید رعایت احترام آن را بکنیم. اینکه بعضی مرتب می گویند: رمضان آمد و رمضان رفت، بی احترامی به این ماه است.

ما در این ماه مبارک رمضان، مهمان خدا هستیم. البته همیشه مهمان خدا هستیم؛ همیشه رزقش را می خوریم و گناه و مخالفتش را هم می کنیم. پس اینکه در ماه مبارک، شما مهمان خدا هستید یعنی چه؟ ما در این ماه مهمان خدا در عفو، بخشش، رحمت و برکات خاص هستیم. او گناهانمان را می بخشد و می آمرزد. ما در این جهت مهمان خدا هستیم. نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هم در خطبه ای به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان، فرمودند:

أیهَا النَّاسُ! إِنَّهُ قَدْ أقْبَلَ إِلَیکمْ شَهْرُ اللهِ بِالْبَرَکةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللهِ أفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أیامُهُ أفْضَلُ الْأیامِ وَ لَیالِیهِ أفْضَلُ اللَّیالِی وَ سَاعَاتُهُ أفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَةِ اللهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أهْلِ کرَامَةِ الله؛4

ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است؛ ماهی که پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شب هایش بهترین شب ها و ساعاتش بهترین ساعات است؛ آن ماهی است که در آن به مهمانی خدا دعوت شدید و اهل کرامت خدا هستید.یعنی این ماه مبارک، غیر از ماه های دیگر است. خدا در این ماه گناهان شما را می بخشد. از رحمت الهی مأیوس نشوید. هر مقداری که گناه کردید، مأیوس نشوید. خداوند، بخشنده است. در روایات متعدد دارد که موقع افطار، هزار هزار [=یک میلیون] نفر از گناه کاران را خدا می بخشد. در شب جمعه و روز جمعه و شب های قدر خداوند در هر ساعتی هزار هزار نفر را می بخشد و در شب عید فطر به اندازه آنچه در کل ماه بخشیده است، در آن شب باز می بخشد.5 پس ما در این ماه، مهمان بخشش و عفو حضرت حق هستیم.

فضیلت ماه رمضان

این ماه، ماه بسیار باعظمتی است. البته عظمت زمان و مکان به اعتبار اتفاقاتی است که در آن واقع شده است؛ مثلاً آسمان هفتم باعظمت است؛ چون عرش در آن واقع شده است. آسمان چهارم باعظمت است؛ چون بیت المعمور6 در آن واقع شده است. مکه باعظمت است؛ چون ام القراء است و خانه خدا در آن می باشد. مدینه باعظمت است؛ چون مسکن نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم است. نجف و کربلا هم به دلیل اینکه امیرالمؤمنین و امام حسین علیهم السلام در آن هستند همین طور است.

دربارة این ماه هم نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «بافضیلت ترین ماه ها است». از هر جهتی فضیلتش بیشتر از ماه های دیگر است. فضیلت روزهایش از تمام روزها بیشتر است. فضیلت شب ها و ساعاتش بیشتر از شب ها و ساعات دیگر است. علتش این است که اتفاقات مهمی در این ماه واقع شده است؛ شهادت حضرت علی علیه السلام، ولادت امام مجتبی علیه السلام، شب قدر و وفات حضرت خدیجه علیها السلام و. .. همه این ها باعث عظمت این ماه شده است. همچنین آنچه کتاب آسمانی نازل شده در این ماه نازل شده است. از حضرت آدم علیه السلام تا حضرت خاتم صلی الله علیه وآله وسلم حدود 130 کتاب آسمانی برای انبیا نازل شده است. طی حدود هفت هزار سال، 124 هزار پیغمبر آمدند که پنج نفر آن ها اولوالعزم و دارای کتاب هستند. بقیه آن ها هم صحیفه داشتند؛ برای مثال، حضرت آدم علیه السلام که اولین پیغمبر است کتاب و احکام داشته است. تمام کتب بزرگ آسمانی در این ماه مبارک نزول یافته و موجب عظمت این ماه شده است؛ مثلاً صحف ابراهیم در شب اول نازل شده است، تورات، در ششم این ماه نازل شده است. انجیل، در سیزدهم نازل شده است. زبور، هیجدهم این ماه نازل شده است. مهم ترین رخداد این ماه، این است که در آن، قرآن نازل شده است.7

عظمت قرآن

قرآن، بسیار باعظمت است. قرآن معجزه جاوید پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم است. حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم در زمان حضورشان متجاوز از هزار معجزه داشتند؛ و لکن معجزه ماندگارشان قرآن است. قرآن، کلام حضرت حق است؛ شوخی نیست. هر چه بخواهی، در قرآن هست. [با توجه به آیات متعددی از قرآن،8همة افراد با توجه به سطح ایمان، تقوا و طهارت خود از قرآن استفاده می کنند؛ ولی سطح عالم فهم قرآن مخصوص اهل بیت علیهم السلام است.] امام صادق علیه السلام فرمودند:

فیهِ خَبَرُکم و خَبرُ مَن قَبلَکم و خَبرُ مَن بَعدَکم و خَبرُ السَّماءِ و الأرضِ، و لَو أتاکم مَن یخبِرُکم عن ذلک لَتَعَجَّبتُم؛9

اخبار مربوط به شما و پیشینیان و آیندگان شما و خبرهای آسمان ها و زمین، در این قرآن است. اگر کسی نزد شما آید و از آن ها آگاهتان کند، بی گمان شگفت زده خواهید شد.

اما کیست که بفهمد؟ در حدیث داریم که فرمود:

إِنَّمَا یعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِهِ.10

یعنی فقط کسانی که در درجه اول، مورد خطاب قرآن هستند، قرآن را می شناسند. اهل بیت علیهم السلام قرآن را می فهمند، نه من و امثال من. ما کجا قرآن را می فهمیم؟! در خود قرآن می فرماید: «لا یمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُون؛11یعنی قرآن را نمی فهمند، مگر کسانی که طهارات داشته باشند»؛ یعنی باطنشان را طاهر کرده باشند. آن ها قرآن را می فهمند، نه من و امثال من. ما فقط ممکن است ظاهری از قرآن را بفهمیم. ما کجا و اهل بیت علیهم السلام کجا؟!

کتابی که هر آیه اش بطنی دارد و هر بطنش، بطنی دارد تا هفتاد بطن. بی سبب نیست که هر چه بخواهی در قرآن هست؛ علتش همین است. تمام بطون قرآن را اهل بیت عصمت و طهارت می فهمند و بس، و احدی دیگر نمی فهمد. ممکن است کسانی که جان خود را تطهیر کرده اند یعنی تهذیب نفس کرده مهذب شده اند، به بطن اول قرآن پی ببرند؛ اما بطون دیگرش مختص به چهارده نور مقدس است.

ماه مبارک رمضان، بهار قرآن

ماه مبارک رمضان، بهار قرآن است. انسان باید هر چه می تواند، در این ماه قرآن بخواند. هر آیه ای که بخوانی، ثواب یک ختم قرآن دارد. در ماه های دیگر انسان باید زحمت بکشد تا یک ختم بخواند و ثواب آن را ببرد؛ اما در این ماه، خواندن یک آیه، معادل یک ختم قرآن است و خدا ثوابش را به شما عنایت می کند.

حضرت حق در قرآن دو بار فرمود: «فَاقْرَؤُا ما تَیسَّرَ مِنَ الْقُرْآن»؛12 یعنی هر مقداری که امکان دارد و قدرت دارید، قرآن را بخوانید. مخصوصاً در این ماه مبارک باید از قرائت قرآن غافل نشد.

آثار تلاوت قرآن

در منابع دینی برای تلاوت قرآن آثار فراوانی ذکر شده است که به برخی اشاره می کنیم:

الف. محو گناهان

در کتاب اصول کافی از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

اگر انسان در نماز، ایستاده قرآن بخواند، به ازای هر حرفی، صد حسنه به او می دهند و صد گناه از او پاک می کنند و صد درجه هم به او عطا می نمایند.

اگر در نماز، نشسته بخواند [مثلاً کسی که پایش درد می کند و نشسته در نمازش مقداری قرآن را بخواند] به ازای هر حرف، پنجاه درجه و پنجاه حسنه به او می دهند و پنجاه گناه از او محو می کنند.13

به ازای قرائت هر حرفی از قرآن، این قدر ثواب می دهند، نه به ازای هر کلمه و آیه. این ثواب بسیار عظیم است؛ لذا اگر انسان همه ماه مبارک را قرآن بخواند، ارزش دارد.

حالا اگر کسی حال خواندن را ندارد، یا بلد نیست و فقط می شنود، در همین روایت دارد که کسی که به قرآن خواندن دیگران گوش دهد یا کسی که فقط با مرور و چشم، قرآن بخواند و تلفظ نکند، به ازای هر حرفی یک حسنه به او می دهند و یک گناه را محو می کنند و یک درجه در بهشت به او می دهند. این، آثار کلام خداست. قرآنی که این همه منافع و آثار وجودی برای انسان دارد، چرا انسان از آن غافل باشد؟

ب. نورانیت خانه

یکی دیگر از آثار قرآن خواندن، این است که باعث نورانی شدن دل و جان و حتی مکانی است که در آن قرآن خوانده می شود. در روایت آمده است که نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند:

نَوِّرُوا بُیوتَکمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآن؛14

خانه هایتان را با خواندن قرآن، نورانی کنید.

همین طور که ستاره ها در آسمان برای ما جلوه گر است، خانه هایی که قرآن در آن خوانده می شود برای ملائکه آسمان، جلوه گر است. در خانه ها قرآن بخوانید که آثار فوق العاده ای دارد.

ج. افزایش خیر برای اهل خانه

در ادامه همین حدیث، حضرت می فرمایند:

وقتی تلاوت قرآن در خانه زیاد شود، خیر آن خانه افزایش پیدا می کند و اهل آن از نعمت های الهی برخوردار می شوند.

د. کفاره گناهان

در روایت دیگری نبی اکرمصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

یا سَلْمَانُ عَلَیک بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فَإِنَّ قِرَاءَتَهُ کفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ سِتْرٌ فِی النَّارِ وَ أمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ؛15

ای سلمان! بر تو باد خواندن قرآن؛ زیرا خواندن آن، کفّاره گناهان است و پرده ای در برابر آتش و موجب ایمنی از عذاب است.

در ادامه این روایت ثواب هایی برای قرائت قرآن مطرح می فرمایند که تحملش برای بعضی مشکل است؛ لذا ما نقل نمی کنیم.

هـ. جلای قلب

یکی دیگر از آثار تلاوت قرآن، برطرف شدن ظلمات و قساوت دل انسان است. به هر حال دل انسان بر اثر معصیت و غفلت تاریک و سنگین می شود و به اصطلاح خودمان می میرد. درمان آن چیست؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَصْدَأُ کمَا یصْدَأُ الْحَدِیدُ قِیلَ: فَمَا جِلَاؤُهَا؟ قَالَ: ذِکرُ اللهِ وَ تِلَاوَةُ الْقُرْآن؛16

این دل ها همانند آهن، زنگار می بندد. عرض شد: «ای رسول خدا! صیقل دهنده دل ها چیست؟ فرمودند: «ذکر خدا و تلاوت قرآن».

و. شرح صدر

خیلی از جوان ها -خدا خیرشان بدهد- مرتب دنبال گرفتن ذکر، از این و آن هستند. حضرت امیر علیه السلام در این باره می فرمایند:

أفْضَلُ الذِّکرِ الْقُرآنُ بِهِ تَشْرَحُ الصُّدُورُ وَ تَسْتَنیرُ السَّرائِرُ؛17

بهترین ذکر، قرآن است که با آن، شرح صدر پیدا می کنند و باطن افراد، نورانی می شود.

ز. توفیق ترک گناه

در روایت دیگری نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند:

لا تَغْفَلْ عَنْ قِراءَةِ الْقُرآنِ إِذا أصْبَحْتَ وَ إِذا أمْسَیتَ؛ فَإِنَّ الْقُرْآنَ یحْیی القَلْبَ الْمَیتَ، وَ ینْهی عَنْ الفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ؛18

صبح و شب، از خواندن قرآن غافل مباش؛ زیرا قرآن، دل را زنده می کند و از فحشا و زشت کاری و ستم و گناه، بازمی دارد.

اگر می خواهی توفیق ترک گناه داشته باشی، هر روز قرآن بخوان و با آن مأنوس باش، تا قرآن تو را کم کم اهل تقوا کند.

این پاداش هایی که برای خواندن قرآن بیان شد، برای خواندن قرآن در طول سال است؛ در حالی که همه عبادت ها در ماه مبارک رمضان چند برابر ثواب دارند.19 شما ببینید دیگر ثواب خواندن قرآن در ماه رمضان چقدر می شود! در مورد نماز هم حضرت نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

در ماه رمضان، یک نماز واجب، ثواب هفتاد نماز دارد.20

پی نوشت ها:

1. سوره بقره: 185.

2. من لایحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه، قم، دوم، 1413 ق، ج 2، ص 172.

3. بحارالأنوار (ط - بیروت)، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بیروت، دوم، 1403 ق، ج 93، ص377. البته کفاره، همیشه به معنای کفاره واجب نیست؛ بلکه گاهی برای جبران خطاهایی که حرام مصطلح هم نیست کفاره قرار داده شده است.

4. أمالی، محمد بن علی بن بابویه، تهران، ششم، 1376ش، ص 93.

5. ر.ک: بحارالأنوار (ط - بیروت)، ج 93، ص 338.

6. بیت المعمور، به موازات کعبه و مطاف ملائکه است. در بعضی اخبار آمده که در آسمان دنیاست و در برخی اخبار در آسمان چهارم و در بعضی در آسمان هفتم ذکر شده است. أطیب البیان، سید عبدالحسین طیب، اسلام، تهران، دوم، 1378 ش، ج 1، ص 70.

7. کافی، ج2، ص629، ح6.

8. «هُدی لِلنّاس»، (سوره بقره: 185)، «هُدی لِلْمُتَّقینَ»، (سوره بقره: 2)، «هُدی وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنینَ»، (سوره لقمان: 3)، «لا یمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»، (سوره واقعه: 79).

9. کافی (ط - الإسلامیة)، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، چهارم، 1407 ق، ج 2، ص 59.

10.کافی(ط - الإسلامیة)، ج 8، ص 312.

11. سوره واقعه:79.

12. سوره مزمل: 20.

13. کافی(ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 612.

14. بحارالأنوار (ط - بیروت)، ج 89، ص 200.

15. همان، ص 17.

16. دعوات (راوندی) / سلوة الحزین، سعید بن هبة الله قطب الدین راوندی، قم، اول، 1407ق، ص 237.

17. غررالحکم، عبد الواحد بن محمد تمیمی آمدی، قم، دوم، 1410 ق، ص 209.

18. البرهان، سید هاشم بحرانی، بنیاد بعثت، تهران، اول، 1416 ق، ج 1، ص 19.

19. ر.ک: کافی (ط - دار الحدیث)، ج 7، ص 381.

20. همان.

21. سوره مائده: 27.

22. بحارالانوار، ج52، ص 132.